Bir dernek için iktisadi işletme kurmak, sadece ek gelir elde etmekten çok daha fazlasını ifade eder; derneğin toplumsal misyonunu sürdürülebilir kılmak adına atılan stratejik bir adımdır. Ancak bu süreç, belirli yasal adımları ve prosedürleri gerektiren titiz bir hazırlık gerektirir. Peki, bir dernek iktisadi işletmesini yasalara uygun bir şekilde nasıl kurabilirsiniz? İşte bu sürecin adım adım rehberi.

Kuruluş Öncesi Şartlar: Tüzük Hükmü ve Hazırlık

Dernek iktisadi işletmesi kurulabilmesinin temel ön şartı, dernek tüzüğünde bu yönde açık bir hükmün bulunmasıdır. Eğer dernek tüzüğünde iktisadi işletme kurulabileceğine dair bir madde yoksa, dernek iktisadi işletmesi yasal olarak kurulamaz. Bu durum, derneğin yasal kapasitesi ve yetkili faaliyet alanları açısından tüzüğün ne kadar merkezi bir rol oynadığını göstermektedir. Tüzük, derneğin anayasal belgesi niteliğindedir ve ticari faaliyetlere girişmeden önce bu belgenin uygun şekilde düzenlenmiş olması zorunludur. Mevcut tüzükte böyle bir hüküm bulunmuyorsa, derneğin öncelikle genel kurul kararıyla tüzük değişikliğine gitmesi ve bu değişikliği ilgili mercilere tescil ettirmesi gerekmektedir. Bu aşama, derneğin ticari bir faaliyete başlamadan önceki en temel hukuki hazırlığını oluşturur.

Karar Alma Süreci: Yönetim Kurulu ve Genel Kurul Yetkileri

Tüzükte gerekli hükmün bulunmasının ardından, iktisadi işletme kurma kararı derneğin Yönetim Kurulu tarafından alınır. Bu karar, işletmenin unvanını, açık adresini, sermayesini, temsilcilerini (uyrukları ve ev adresleri dahil), temsil şeklini ve işletmenin amaç ve konusunu açıkça belirtmelidir. Yönetim Kurulu’nun bu kararı, işletmenin ticari kimliğini ve faaliyet kapsamını belirleyen temel belgedir.

Dernekler Kanunu’na göre, Genel Kurul derneğin “en yetkili organıdır”. Genel Kurul’un iktisadi işletmenin yönetim kurulu üzerindeki doğrudan operasyonel yetkileri kaynak materyallerde detaylandırılmamış olsa da , derneğin tüzüğünü onaylama ve değiştirme yetkisi aracılığıyla iktisadi işletmenin kurulmasına temel yetkiyi veren nihai merci Genel Kurul’dur. Bu durum, Yönetim Kurulu’nun aldığı kararların, Genel Kurul tarafından belirlenen stratejik çerçeve ve tüzük hükümleri doğrultusunda icra edildiğini gösterir. Genel Kurul’un bu stratejik yetkisi, derneğin ticari faaliyetlere girişme kararının geniş üye tabanı tarafından onaylanmasını ve derneğin temel amacından sapmamasını sağlamak açısından önemlidir.

Ticaret Sicil Memurluğuna Başvuru ve Gerekli Evraklar

Yönetim Kurulu kararı alındıktan sonra, iktisadi işletme, şirketlerde olduğu gibi ticaret odasında tescil olunur. Dernekler, iktisadi işletme kuruluşu için ticaret sicil memurluğuna aşağıdaki evraklarla birlikte tescil için başvurur:

• Derneğin iktisadi işletme kurmak istediğine dair dilekçe.
• İktisadi İşletme Kurulacağına dair kararın noterden onaylı iki nüsha sureti.
• Derneğin kuruluşuna izin veren valilik izin yazısının aslı veya noter onaylı sureti.
• Dernek tüzüğünün noter onaylı son şekli.
• İktisadi İşletme temsilcilerinin nüfus cüzdanı sureti, imza beyannameleri, ikametgah belgesi ve fotoğrafları.
• Ticaret Sicili Tüzüğü’nün 29. maddesine göre düzenlenen taahhütname ve Oda Kayıt Beyannamesi.
• İşletmenin açılışına dair kararı alan organın görev süresinin dolmadığını teyit eden son seçim veya atamaya ilişkin yetkili kurul kararı.

Bu belgelerin eksiksiz ve doğru bir şekilde hazırlanması, tescil sürecinin sorunsuz ilerlemesi için hayati önem taşır. Ticaret siciline yapılan bu tescil, iktisadi işletmeye ticari kimlik kazandırır ve ticari faaliyetlerinin yasal zeminini oluşturur. Bu süreç, iktisadi işletmenin resmi olarak tanınmasını ve ticari hayattaki yerini almasını sağlar.

Vergi Dairesi Bildirimi ve İşe Başlama

213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 153. maddesi uyarınca, ticaret sicil memurlukları, kurumlar vergisi mükellefi olan ve Türk Ticaret Kanunu’nun 30. maddesi uyarınca iktisadi işletmesini tescil için başvuran derneklerin başvuru evraklarının bir suretini ilgili vergi dairesine iletmekle yükümlüdür. Bu bildirim, dernek iktisadi işletmelerinin işe başlamayı bildirme yükümlülüğünü yerine getirilmiş sayar. Dolayısıyla, derneklerin vergi dairesine ayrıca işe başlamayı bildirmesine gerek yoktur. Bu otomatik bildirim mekanizması, iktisadi işletmenin ticari tescili ile birlikte vergi mükellefiyetinin de otomatik olarak başlamasını sağlar. Bu durum, dernek iktisadi işletmesinin vergi yükümlülüklerinin tescil anından itibaren geçerli olduğunu ve vergi idaresinin bu yeni ticari faaliyeti anında kayıt altına aldığını gösterir. Ticaret sicil memurluklarının bu bildirim yükümlülüğünü süresi içinde yerine getirmemesi halinde, işe başlamanın zamanında bildirilmemesine ilişkin usulsüzlük cezaları uygulanır. Bu entegre sistem, vergi kaçakçılığını önlemeyi ve ticari faaliyetlerin başlangıcından itibaren vergi denetimi altına alınmasını sağlamayı amaçlamaktadır.

Faaliyet Kodu Seçimi ve Kuruluş Örneği

Dernek iktisadi işletmesi kurulurken, faaliyet göstereceği alana uygun NACE (Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiksel Sınıflandırması) kodu seçimi önemlidir. Bu kod, işletmenin vergi dairesi kayıtlarında ve beyannamelerinde doğru sınıflandırılmasını sağlar. Örneğin, bir dernek, eğitim faaliyetlerini finanse etmek amacıyla bir kurs merkezi işletecekse, buna uygun bir NACE kodu belirlenmeli ve tescil sürecinde belirtilmelidir. Doğru faaliyet kodu seçimi, ileride yaşanabilecek vergisel sınıflandırma sorunlarını engeller ve işleyişin yasalara uygunluğunu pekiştirir.

İşletme Başlangıç Bildirimi ve MERSİS İşlemleri

Ticaret sicil memurlukları tarafından yapılan bildirimle vergi dairesine işe başlama bildirimi otomatik olarak yapılmış olsa da, güncel mevzuat ve uygulamalar kapsamında MERSİS (Merkezi Sicil Kayıt Sistemi) üzerinden de gerekli kayıt ve güncellemelerin yapılması sürecin önemli bir parçasıdır. MERSİS, Türkiye’deki tüm ticari işletmelerin ve tüzel kişiliklerin bilgilerini içeren merkezi bir veri tabanıdır ve dernek iktisadi işletmelerinin de burada doğru ve güncel bilgilerle yer alması yasal uyum için kritik öneme sahiptir. Bu sistem üzerinden yapılacak işlemler, işletmenin resmi kimliğinin dijital ortamda da eksiksiz olmasını sağlar.

---

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Dernek iktisadi işletmesi kurmak için tüzükte özel bir madde olması şart mı?

Evet, dernek tüzüğünde iktisadi işletme kurulabileceğine dair açık bir hükmün bulunması temel ön şarttır. Bu hüküm olmadan yasal bir iktisadi işletme kurulamaz.

Dernek Yönetim Kurulu tek başına iktisadi işletme kurma kararı alabilir mi?

Yönetim Kurulu iktisadi işletme kurma kararını alır ve işletmenin detaylarını belirler. Ancak bu kararın temel yetkisi, tüzük değişikliği yoluyla Genel Kurul’dan gelir; zira Genel Kurul, derneğin en yetkili organıdır.

İktisadi işletme kurulduğunda vergi dairesine ayrıca bildirim yapmak gerekir mi?

Hayır, Ticaret Sicil Memurlukları, tescil başvurusu sırasında alınan evrakların bir suretini ilgili vergi dairesine ilettiği için, derneklerin ayrıca işe başlamayı bildirmesine gerek yoktur.

---

Ticari hayata dair tüm yasal süreçleri, mevzuatları ve uygulama yöntemlerini en güncel ve doğru biçimde bizden öğrenebilir; uzman kadromuzla uçtan uca danışmanlık ve uygulama desteği alabilirsiniz. Vergi Merkezi | Mali Müşavirlik olarak, dernek iktisadi işletmenizin kuruluş sürecinden operasyonel yönetimine kadar her adımda yanınızdayız. Online şirket kuruluşu, online destek ve randevu için İstanbul (Beyoğlu, Kağıthane, Başakşehir), Ankara, İzmir, Bursa ve Çorlu’daki temsilciliklerimizle ve Türkiye genelinde sizlere hizmet vermekten memnuniyet duyarız.