Ticari faaliyet gösteren her yapının, yasalara uygun bir muhasebe sistemi ve defter tutma düzeni olması şarttır. Dernek iktisadi işletmeleri de bu zorunluluktan muaf değildir. Özellikle 2025 yılı itibarıyla gelen e-Defter uygulaması, bu alanda önemli bir dijital dönüşümü beraberinde getirmektedir. Peki, dernek iktisadi işletmelerinin hangi defterleri tutması zorunludur ve bu süreçte nelere dikkat edilmelidir? Bu yazımızda, Vergi Usul Kanunu’na göre tutulması gereken defterlerden e-Defter zorunluluğuna, dernek defteri ile işletme defterinin ayrımına kadar tüm detayları ele alıyoruz.

Vergi Usul Kanunu’na Göre Tutulması Gereken Defterler

Dernek iktisadi işletmeleri, ticari faaliyetlerinin doğası gereği, yasal olarak

bilanço usulüne göre defter tutmak zorundadırlar. Bu, ticari işletmeler için geçerli olan muhasebe standartlarına tam uyum anlamına gelir. Bilanço usulüne göre tutulması gereken temel defterler şunlardır:

• Yevmiye Defteri (Günlük Defter): Tüm mali işlemlerin tarih sırasına göre ve maddeler halinde kaydedildiği defterdir.
• Defter-i Kebir (Büyük Defter): Yevmiye defterine kaydedilen işlemlerin, ana hesaplara göre sınıflandırılarak toplu bir şekilde izlendiği defterdir.
• Envanter Defteri: İşletmenin açılışında ve her hesap dönemi sonunda mevcutlarını, alacaklarını ve borçlarını ayrıntılı olarak gösteren defterdir.

Derneğin kendisi için bilanço usulüne göre defter tutma zorunluluğu bulunmamakla birlikte, Yönetim Kurulu kararıyla dernek de isteğe bağlı olarak bilanço usulüne geçebilir. Ancak iktisadi işletme için bu durum bir zorunluluktur.

E-Defter Zorunluluğu ve Geçiş Süreci

2025 yılı itibarıyla dernek iktisadi işletmeleri için muhasebe kayıtlarında önemli bir dijital dönüşüm yaşanacaktır. Kurumlar vergisi mükellefi olan dernek iktisadi işletmelerinin, kağıt ortamında tuttukları defterleri en son 31 Aralık 2024 tarihine kadar kullanmaları ve 1 Ocak 2025 tarihinden itibaren e-Defter uygulamasına geçmeleri zorunludur. Bu tarihten itibaren kağıt ortamında tutulan defterler geçersiz sayılacaktır.

Bu dijitalleşme sürecinde, 1 Ocak 2025 tarihinden itibaren Yevmiye Defteri ve Büyük Defter (Kebir) için noter onay zorunluluğu tamamen ortadan kalkmıştır. Ancak, bu iki defter dışındaki diğer yasal defterlerin hala kağıt ortamında notere tasdik ettirilmesi ve tutulması gerekmektedir. Bilanço esasına göre defter tutmak zorunda olan tüm mükellefler ile ihtiyari olarak bilanço esasına göre defter tutmayı tercih eden mükellefler, 1 Ocak 2025 tarihinden itibaren e-Defter uygulaması kapsamına alınmıştır. E-Defter uygulamasına geçiş zorunluluğuna uyulmaması, önemli idari para cezaları ile sonuçlanabilir. Bu durum, dernek iktisadi işletmelerinin teknolojik altyapılarını ve muhasebe süreçlerini bu yeni düzene uyarlamalarını, gerekli yazılım ve donanım yatırımlarını yapmalarını veya mali müşavirleriyle bu geçişi eksiksiz bir şekilde planlamalarını zorunlu kılmaktadır.

Dernek Defteri ile İşletme Defterinin Ayrılması

Dernek ve iktisadi işletme hukuken ayrı tüzel kişilikler olmasalar da, mali ve vergisel açıdan ayrı yapılardır. Bu nedenle, her iki yapının da muhasebe kayıtlarını ve defterlerini birbirinden bağımsız olarak tutması esastır. Derneğin gelir ve giderleri ile iktisadi işletmenin gelir ve giderleri kesinlikle birbirine karıştırılmamalıdır.

Bu ayrım, özellikle denetimlerde büyük önem taşır. Vergi denetimleri sırasında, iktisadi işletmeye ait tüm işlemlerin, derneğin kendi faaliyetleriyle ilişkilendirilmeden, ticari teamüllere uygun ve belgelendirilmiş şekilde kaydedildiği gösterilmelidir. Aksi takdirde, mali karışıklıklar vergisel yaptırımlara yol açabilir. Bu nedenle, hem derneğin kendi defterleri (işletme hesabı veya bilanço esasına göre) hem de iktisadi işletmenin zorunlu bilanço usulü defterleri ayrı ayrı ve özenle tutulmalıdır.

Uygulamada Sık Yapılan Kayıt Hataları

Dernek iktisadi işletmelerinin muhasebe kayıtlarında sıkça yapılan hatalar, genellikle aşağıdaki konularda yoğunlaşmaktadır:

• Gelir ve Giderlerin Karıştırılması: Dernekle iktisadi işletmenin gelir ve giderlerinin ayrıştırılamaması, en yaygın hatalardan biridir. Her iki yapının da banka hesapları ve nakit akışları ayrı tutulmalı, işlemler doğru defterlere kaydedilmelidir.
• Yanıltıcı Aktarımlar: Dernekten iktisadi işletmeye veya tersine yapılan kaynak aktarımlarının, borç-alacak ilişkisi yerine bağış veya örtülü kazanç dağıtımı gibi yorumlanabilecek şekillerde yapılması. Bu durum özellikle örtülü sermaye veya transfer fiyatlandırması gibi konulara yol açabilir.
• Belgelendirme Eksiklikleri: Ticari işlemlerin yeterli belgeyle desteklenmemesi. Fatura, gider pusulası, sözleşme gibi belgelerin eksik veya hatalı düzenlenmesi.
• Emsallere Aykırı İşlemler: Dernek ile iktisadi işletme arasındaki mal veya hizmet alım satımında piyasa koşullarına uygun fiyatların (emsal fiyat) uygulanmaması.
• Defter Tasdik ve Tutma Kurallarına Uymama: Özellikle e-Defter uygulamasına geçiş sürecinde veya diğer yasal defterlerin tasdik ve tutulmasında mevzuata aykırı hareket edilmesi. Bu tür hatalar, idari para cezaları ve vergisel tarhiyatlarla sonuçlanabilir. Bu nedenle, düzenli ve profesyonel mali müşavirlik desteği almak büyük önem taşır.

---

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Dernek iktisadi işletmeleri hangi usule göre defter tutar?

Dernek iktisadi işletmeleri, ticari faaliyetlerinin doğası gereği yasal olarak

bilanço usulüne göre defter tutmak zorundadırlar.

2025 yılı itibarıyla e-Defter zorunluluğu dernek iktisadi işletmelerini etkiliyor mu?

Evet, 1 Ocak 2025 tarihinden itibaren kurumlar vergisi mükellefi olan dernek iktisadi işletmelerinin Yevmiye Defteri ve Büyük Defteri (Kebir) için e-Defter uygulamasına geçmeleri zorunludur.

Derneğin kendi defterleri ile iktisadi işletmenin defterleri aynı olabilir mi?

Hayır, dernek ve iktisadi işletme mali ve vergisel açıdan ayrı yapılar olduğundan, muhasebe kayıtları ve defterleri birbirinden bağımsız olarak tutulmalıdır. Gelir ve giderler kesinlikle karıştırılmamalıdır.

E-Defter uygulamasına geçişte noter onayı kalktı mı?

1 Ocak 2025 tarihinden itibaren Yevmiye Defteri ve Büyük Defter (Kebir) için noter onay zorunluluğu tamamen kalkmıştır. Ancak diğer yasal defterlerin hala kağıt ortamında notere tasdik ettirilmesi gerekebilir.

---

Ticari hayata dair tüm yasal süreçleri, mevzuatları ve uygulama yöntemlerini en güncel ve doğru biçimde bizden öğrenebilir; uzman kadromuzla uçtan uca danışmanlık ve uygulama desteği alabilirsiniz. Vergi Merkezi | Mali Müşavirlik olarak, dernek iktisadi işletmenizin defter tutma yükümlülüklerinden e-Defter geçiş süreçlerine kadar tüm mali operasyonlarında sizlere güvenilir rehberlik sunmaktan memnuniyet duyarız. Online şirket kuruluşu, online destek ve randevu için İstanbul (Beyoğlu, Kağıthane, Başakşehir), Ankara, İzmir, Bursa ve Çorlu’daki temsilciliklerimizle ve Türkiye genelinde sizlere hizmet vermekten memnuniyet duyarız.

📌 vergimerkezi.com.tr – Vergi Merkezi | Mali Müşavirlik Hizmetleri Ltd. Şti.
📌 umutakpinar.com – Umut AKPINAR | Mali Müşavirlik Hizmetleri
📞 Bizi Arayın: 0212 230 03 04