Bir derneğin bünyesinde iktisadi bir işletme kurması, derneğin faaliyet alanını genişletirken, aynı zamanda hukuki ve mali açıdan bazı temel ayrımları da beraberinde getirir. Derneğin kendisi ile ona bağlı iktisadi işletme, amaçları, sorumlulukları ve vergilendirme şekilleri açısından belirgin farklılıklara sahiptir. Bu yazımızda, dernek ve iktisadi işletme arasındaki vergi mükellefiyeti, ticari faaliyet yürütme yetkisi, muhasebe sistemi ve banka hesapları gibi kritik farkları detaylıca inceliyoruz.
Vergi Mükellefiyeti Farkı
Dernekler ve iktisadi işletmeleri arasında belki de en temel ve önemli fark, vergi mükellefiyetleri üzerindedir. Derneklerin kendileri, Kurumlar Vergisi Kanunu uyarınca genellikle kurumlar vergisi mükellefi sayılmazlar. Onlar, genellikle bağışlar, yardımlar ve üyelik aidatları gibi gelirler üzerinden faaliyetlerini sürdürürler ve bu gelirler çoğu zaman gelir vergisinden muaf tutulur.
Ancak, derneğe ait iktisadi işletmeler, 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 1. maddesinin (ç) bendi uyarınca açıkça kurumlar vergisi mükellefi olarak tanımlanmıştır. Bu durum, iktisadi işletmelerin ticari kazançları üzerinden vergi ödeme yükümlülüğü bulunduğu anlamına gelir. Dolayısıyla, dernek kâr amacı gütmeyen bir kuruluşken, iktisadi işletmesi ticari faaliyetlerinden elde ettiği gelir üzerinden vergiye tabidir. Hatta, iktisadi işletmeden derneğe aktarılan kârlar dahi, %15 oranında gelir vergisi stopajına tabi tutulur ve bunlar derneğe yapılan bağış veya yardım olarak değerlendirilemez. Bu ayrım, her iki yapının mali yükümlülüklerini ayrı ayrı takip etmeyi zorunlu kılar.
Ticari Faaliyet Yürütme Yetkisi
Derneklerin temel amacı, tüzüklerinde belirtilen sosyal, kültürel, eğitsel veya diğer kamu yararına yönelik faaliyetleri gerçekleştirmektir. Dernekler, genellikle kâr amacı gütmeyen kuruluşlar olarak tanımlanır ve ticari faaliyet yürütme yetkileri kısıtlıdır. Derneğin ana faaliyetleri, ticari bir nitelik taşımamalıdır.
Bunun aksine, iktisadi işletmeler, derneğin amaçlarını finanse etmek üzere ticari, sınai veya zirai alanlarda
sürekli faaliyet gösteren yapılardır. Yani, iktisadi işletmenin varlık nedeni doğrudan ticari faaliyet yürütmektir. Ancak, bu ticari faaliyetler derneğin asıl amacının önüne geçmemeli ve derneğin temel misyonunu gölgede bırakmamalıdır. Eğer ticari faaliyetler derneğin asıl amacının yerine geçerse, derneğin Dernekler Kanunu’na aykırı hale gelme ve feshedilme riski doğabilir. Özetle, dernekler ticari amaç gütmezken, iktisadi işletmeleri derneğin finansal sürdürülebilirliği için ticari faaliyetleri üstlenir.
Muhasebe Sistemi Farkı
Dernekler ve iktisadi işletmeleri arasında muhasebe kayıtları açısından da belirgin farklar bulunur. Derneklerin kendileri için bilanço usulüne göre defter tutma zorunluluğu bulunmamakla birlikte, Yönetim Kurulu kararıyla dernek de isteğe bağlı olarak bilanço usulüne geçebilir. Dernekler genellikle Dernekler Yönetmeliği’ne uygun olarak İşletme Hesabı Esasına göre defter tutarlar.
Buna karşın, dernek iktisadi işletmeleri, ticari faaliyetlerinin doğası gereği, yasal olarak
bilanço usulüne göre defter tutmak zorundadırlar. Bu, ticari işletmeler için geçerli olan muhasebe standartlarına tam uyum anlamına gelir. Ayrıca, 2025 yılı itibarıyla dernek iktisadi işletmeleri için e-Defter uygulamasına geçiş zorunluluğu bulunmaktadır. Bu dijitalleşme sürecinde, 1 Ocak 2025 tarihinden itibaren Yevmiye Defteri ve Büyük Defter (Kebir) için noter onay zorunluluğu ortadan kalkmıştır. Bu durum, iktisadi işletmenin çok daha kapsamlı ve ticari işletmelerle aynı standartta bir muhasebe sistemine sahip olması gerektiğini gösterir.
Banka Hesapları ve İşlem Ayrımı
Dernek ve iktisadi işletme ayrı tüzel kişilikler olmasalar da, mali işlemlerde tam bir ayrım gözetilmesi büyük önem taşır. Her iki yapının da kendi banka hesaplarına sahip olması ve tüm gelir-gider hareketlerini bu ayrı hesaplar üzerinden yürütmesi esastır. Bu ayrım, mali şeffaflığı sağlamanın ve denetimlerde olası karışıklıkları önlemenin temelidir.
Özellikle dernek ile iktisadi işletme arasındaki finansal transferlerde bu ayrım daha da kritik hale gelir. Dernekten iktisadi işletmeye kaynak aktarımı resmi olarak bir borç işlemi şeklinde yapılmalıdır. Bu işlem öncesinde Yönetim Kurulu’nun “iktisadi işletmeye hangi iş için ne kadar süreyle borç verileceğine” dair bir karar alması gereklidir. Ayrıca, dernek ile iktisadi işletme arasındaki mal veya hizmet alım satımı gibi işlemlerin “emsallere uygunluk ilkesi”ne göre, yani piyasa koşullarına uygun fiyatlarla yapılması zorunludur. Aksi takdirde, bu işlemler “transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü kazanç dağıtımı” olarak değerlendirilebilir ve ek vergi tarhiyatlarına yol açabilir. Bu nedenle, her iki yapının finansal işlemlerini ayrı ayrı belgelendirmesi ve şeffaf bir şekilde yönetmesi, olası vergisel risklerden korunmak adına hayati önem taşır.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Dernek ile iktisadi işletme aynı vergi mükellefiyetine mi sahiptir?
Hayır, dernekler genellikle kurumlar vergisi mükellefi sayılmazken, iktisadi işletmeleri ticari faaliyetleri nedeniyle Kurumlar Vergisi mükellefidir.
Dernekler ticari faaliyet yürütebilir mi?
Dernekler kâr amacı gütmeyen kuruluşlardır ve ana amaçları doğrultusunda ticari faaliyet yürütemezler. Ticari faaliyetler, derneğin bünyesindeki iktisadi işletme tarafından yürütülür.
Dernek ve iktisadi işletme aynı muhasebe defterlerini kullanabilir mi?
Hayır, iktisadi işletmeler ticari faaliyetleri nedeniyle yasal olarak bilanço usulüne göre defter tutmak zorundayken, dernekler için bu zorunluluk bulunmaz ve genellikle işletme hesabı esasına göre defter tutabilirler. 2025 itibarıyla iktisadi işletmeler için e-Defter zorunluluğu da bulunmaktadır.
Dernek, iktisadi işletmesinden para alabilir mi?
Evet, iktisadi işletme yıl sonunda elde ettiği kârı derneğe aktarmakla yükümlüdür. Ancak bu aktarımlar %15 gelir vergisi stopajına tabidir ve derneğe yapılan bağış veya yardım olarak kabul edilmez.
Ticari hayata dair tüm yasal süreçleri, mevzuatları ve uygulama yöntemlerini en güncel ve doğru biçimde bizden öğrenebilir; uzman kadromuzla uçtan uca danışmanlık ve uygulama desteği alabilirsiniz. Vergi Merkezi | Mali Müşavirlik olarak, dernek iktisadi işletmenizin tüm mali süreçlerinde sizlere şeffaf ve güvenilir rehberlik sunmaktan memnuniyet duyarız. Online şirket kuruluşu, online destek ve randevu için İstanbul (Beyoğlu, Kağıthane, Başakşehir), Ankara, İzmir, Bursa ve Çorlu’daki temsilciliklerimizle ve Türkiye genelinde sizlere hizmet vermekten memnuniyet duyarız.
📌 vergimerkezi.com.tr – Vergi Merkezi | Mali Müşavirlik Hizmetleri Ltd. Şti.
📌 umutakpinar.com – Umut AKPINAR | Mali Müşavirlik Hizmetleri
📞 Bizi Arayın: 0212 230 03 04
Bir yanıt yazın