Ticari hayatta yer alan her işletme sahibi, girişimci veya finans profesyonelinin yakından tanıması gereken karmaşık yapılar vardır. Bunlardan biri de dernek iktisadi işletmeleridir. Peki, tam olarak nedir bir dernek iktisadi işletmesi ve dernekler için neden bu kadar önemlidir? Bu yazımızda, dernek iktisadi işletmesinin tanımından yasal dayanaklarına, güncel mevzuatından faaliyet alanlarına kadar temel kavramsal çerçeveyi sizler için çiziyoruz.
Dernek iktisadi işletmesi, derneklerin tüzüklerinde belirttikleri temel amaçlarını desteklemek ve sürdürmek amacıyla ticari, sınai veya zirai alanlarda, sürekli olarak faaliyet gösteren yapılardır. Bu işletmelerin varlığı, derneğin ana misyonunu finansal olarak destekleyerek, sosyal ve kültürel faaliyetlerin sürdürülebilirliğine katkı sağlar. Ancak burada kritik bir nokta var: İktisadi işletmenin faaliyetleri, derneğin asıl amacının önüne geçmemeli ve arka planda, ikincil bir faaliyet olarak kalmalıdır. Aksi takdirde, ticari faaliyetler derneğin asıl amacının yerini alırsa, derneğin Dernekler Kanunu’na aykırı hale gelme riski oluşur ve bu durum mahkeme tarafından fesihle sonuçlanabilir.
Bir iktisadi işletmenin varlığından söz edebilmek için, işletmenin derneğe ait veya bağlı olması, sermaye şirketi veya kooperatif şeklinde kurulmamış olması ve ticari, sınai veya zirai alanda devamlı olarak faaliyette bulunması gerekmektedir. “Devamlılık” unsuru, bir hesap dönemi içinde aynı veya farklı faaliyet alanlarında ticari nitelik taşıyan işlemlerin birden fazla kez yapılmasını ifade eder. Gelir elde etme amacı güdülse dahi, hizmet veya mal satışının sadece dernek üyelerine yapılması halinde bile kurumlar vergisi mükellefiyeti doğar. Bu, ticari faaliyetin niteliği ve devamlılığı esas alındığında, üye odaklı satışların dahi vergilendirme dışında kalmadığını açıkça ortaya koymaktadır.
TTK ve VUK Açısından İşletme Sayılması
Dernek iktisadi işletmeleri, yasal dayanak açısından 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 1. maddesinin (ç) bendi uyarınca açıkça kurumlar vergisi mükellefi olarak tanımlanmıştır. Derneklerin kendileri kurumlar vergisi mükellefi sayılmazken, onlara ait iktisadi işletmeler bu kapsama dahil edilmiştir. Temel mevzuat olarak 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu ve 5253 sayılı Dernekler Kanunu bu yapıları düzenler.
Özellikle 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK) , özellikle “tacir” sıfatının kazanılması noktasında belirleyici bir rol oynamaktadır. Bir dernek iktisadi işletmesi kurulduğunda, hukuki açıdan önemli bir dönüşüm yaşanır: “tacir” sıfatını işletmenin kendisi değil, bizzat dernek kazanır. Bu durum, dernek için kritik bir hukuki sonuç doğurur: iktisadi işletmenin borçlarını ödeyememesi veya zarar etmesi durumunda derneğin iflasa tabi olabilmesidir. Dolayısıyla, iktisadi işletmenin mali yükümlülükleri derneğin varlığına doğrudan etki edebilir ve dernek varlıklarının risk altına girmesine neden olabilir. Bu durum, dernek iktisadi işletmelerinin finansal yönetiminde son derece dikkatli olunması gerektiğini ve kapsamlı bir risk değerlendirmesinin sürekli olarak yapılması gerektiğini göstermektedir. Ayrıca, dernek yönetim kurulu üyeleri, vergi alacaklarının tahsil edilememesi durumunda kişisel olarak sorumlu tutulabilirler. Bu da, yönetim kurulu üyelerinin hukuki ve mali görevlerini titizlikle yerine getirme zorunluluğunu pekiştirmektedir.
2025 Yılı İtibarıyla Güncel Mevzuat
2025 yılı, dernek iktisadi işletmeleri için önemli yasal ve mali değişiklikleri beraberinde getirmektedir. Bu değişiklikler arasında özellikle e-Defter uygulamasına geçiş zorunluluğu öne çıkmaktadır. Kurumlar vergisi mükellefi olan dernek iktisadi işletmelerinin, kağıt ortamında tuttukları defterleri en son 31 Aralık 2024 tarihine kadar kullanmaları ve 1 Ocak 2025 tarihinden itibaren e-Defter uygulamasına geçmeleri zorunludur. Bu tarihten itibaren kağıt ortamında tutulan defterler geçersiz sayılacaktır.
Ayrıca, 2025 yılı için dernek iktisadi işletmelerini doğrudan etkileyecek önemli bir yenilik, asgari kurumlar vergisi uygulamasının yürürlüğe girmesidir. Bu yeni düzenleme, zarar eden veya düşük kâr beyan eden işletmelerin dahi belirli bir asgari tutarda vergi ödemesini zorunlu kılmaktadır. Bu asgari vergi tutarı, işletmenin cirosu, bilanço büyüklüğü veya çalışan sayısı gibi parametrelere göre belirlenecektir. Bu uygulama, vergi tabanını genişletmeyi ve tüm ticari faaliyetlerin asgari düzeyde vergi katkısında bulunmasını sağlamayı hedeflemektedir. Geçici vergi maddelerinin yürürlük sürelerinin sona ermesi de 2025 sonrası dönem için mali planlamada belirsizlikler yaratmaktadır. Bu nedenle, dernek iktisadi işletmelerinin teknolojik altyapılarını ve muhasebe süreçlerini bu yeni düzene uyarlamaları, gerekli yazılım ve donanım yatırımlarını yapmaları veya mali müşavirleriyle bu geçişi eksiksiz bir şekilde planlamaları zorunludur.
Dernek İşletmelerinin Faaliyet Alanları Örnekleri
Dernek iktisadi işletmeleri, derneğin tüzüğünde belirtilen amaçlarını finanse etmek üzere çok çeşitli alanlarda faaliyet gösterebilirler. Bu faaliyetler ticari, sınai veya zirai nitelikte olabilir. İşte bazı örnekler:
Yayıncılık Faaliyetleri: Derneğin yayınladığı dergi, kitap, broşür, bülten veya diğer basılı materyallerin satışı.
Organizasyon ve Etkinlikler: Konferans, seminer, konser, festival, fuar gibi etkinliklerden elde edilen bilet gelirleri veya sponsorluklar.
Eğitim Faaliyetleri: Dernek bünyesinde verilen kurslar, atölyeler, sertifika programları veya uzaktan eğitim hizmetleri.
Sosyal Tesis İşletmeciliği: Lokal, misafirhane, kafeterya, restoran gibi sosyal tesislerin işletilmesi.
Ticari Malların Satışı: Derneğin amblemini taşıyan ürünler, hediyelik eşyalar veya amacı doğrultusunda belirlenen ticari malların satışı.
Danışmanlık Hizmetleri: Derneğin uzmanlık alanına giren konularda (örneğin hukuk, finans, sosyal projeler) danışmanlık hizmeti sunulması.
Gayrimenkul Gelirleri: Derneğe ait mülklerin kiralanmasından elde edilen gelirler (ancak bu durumda da iktisadi işletme kapsamında değerlendirilme riski bulunmaktadır, bu nedenle profesyonel destek almak önemlidir).
Bu faaliyetler, derneğin ana amacına hizmet ettiği sürece yasalara uygun bir şekilde yürütülebilir. Ancak her faaliyetin ticari niteliği ve devamlılık unsuru dikkatle değerlendirilmeli ve vergilendirme açısından bir mali müşavirlik desteği alınmalıdır.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Dernek iktisadi işletmesi kurmak zorunlu mudur?
Hayır, dernek iktisadi işletmesi kurmak zorunlu değildir. Ancak derneklerin tüzüklerinde belirtilen amaçlarını finanse etmek ve sürdürülebilirliklerini sağlamak için önemli bir araç olabilir.
Evet, iktisadi işletme kurulduğunda “tacir” sıfatını işletmenin kendisi değil, bizzat dernek kazanır. Bu durum, derneğin iktisadi işletmenin borçlarından dolayı iflasa tabi olabilmesi gibi kritik hukuki sonuçlar doğurur.
İktisadi işletmeden elde edilen gelirler ne için kullanılır?
İktisadi işletmeden elde edilen gelirler, derneğin tüzüklerinde belirtilen sosyal, kültürel, eğitsel veya diğer kamu yararına yönelik amaçlarını gerçekleştirmek ve ana faaliyetlerini finanse etmek için kullanılır. Ancak bu gelirlerin kişisel çıkar sağlamak amacıyla kullanılması kesinlikle yasaktır.
2025 yılında dernek iktisadi işletmeleri için en önemli değişiklik nedir?
2025 yılı itibarıyla en önemli değişikliklerden biri e-Defter uygulamasına geçiş zorunluluğudur. Ayrıca, asgari kurumlar vergisi uygulamasının yürürlüğe girmesi de önemli bir yeniliktir.
Ticari hayata dair tüm yasal süreçleri, mevzuatları ve uygulama yöntemlerini en güncel ve doğru biçimde bizden öğrenebilir; uzman kadromuzla uçtan uca danışmanlık ve uygulama desteği alabilirsiniz. Vergi Merkezi | Mali Müşavirlik olarak, dernek iktisadi işletmenizin kuruluşundan yönetimine ve vergilendirme süreçlerine kadar her adımda yanınızdayız. Online şirket kuruluşu, online destek ve randevu için İstanbul (Beyoğlu, Kağıthane, Başakşehir), Ankara, İzmir, Bursa ve Çorlu’daki temsilciliklerimizle ve Türkiye genelinde sizlere hizmet vermekten memnuniyet duyarız.
Bir yanıt yazın